Przysadka mózgowa – mały gruczoł o ogromnym znaczeniu
Przysadka mózgowa – mały gruczoł o ogromnym znaczeniu. Przysadka to niewielki, ale niezwykle istotny gruczoł, który pełni kluczową rolę w regulacji gospodarki hormonalnej organizmu człowieka. Choć waży zaledwie około 0,5 grama, to jej wpływ na funkcjonowanie całego organizmu jest nieoceniony. Pracując w ścisłej współpracy z podwzgórzem, przysadka kontroluje działanie innych gruczołów dokrewnych, takich jak tarczyca, nadnercza czy gonady.
Anatomia i budowa przysadki
Przysadka zlokalizowana jest w siodle tureckim (sella turcica), czyli zagłębieniu w kości klinowej, w podstawie czaszki. Pod względem anatomicznym przysadka dzieli się na płat przedni i tylny.
- Płat przedni (gruczołowy) – stanowi około 75% całej przysadki i odpowiada za produkcję hormonów takich jak hormon wzrostu, prolaktyna, TSH, ACTH, LH i FSH.
- Płat tylny (nerwowy) – nie produkuje własnych hormonów, lecz magazynuje i uwalnia dwa kluczowe hormony syntetyzowane w podwzgórzu: wazopresynę i oksytocynę.
Przysadka mózgowa
Hormony przysadki i ich funkcje
Przysadka działa jak dyrygent układu hormonalnego, sterując funkcją wielu narządów. Wydziela szereg hormonów, które wpływają na różne aspekty naszego zdrowia:
Hormony przedniego płata przysadki:
- Hormon wzrostu (GH, somatotropina) – odpowiada za wzrost organizmu, metabolizm tłuszczów i węglowodanów. Jego niedobór w wieku dziecięcym prowadzi do niskorosłości, a nadmiar do gigantyzmu (u dzieci) i akromegalii (u dorosłych).
- Prolaktyna (PRL) – reguluje laktację oraz wpływa na funkcje rozrodcze. Nadmiar prolaktyny (hiperprolaktynemia) wpływając negatywnie na czynność przysadki w zakresie wydzielania LH i FSH prowadzi do hipogonadyzmu, który objawia się m.in. zaburzeniami miesiączkowania i mlekotokiem u kobiet, zaburzeniami erekcji u mężczyzn oraz spadkiem libido i zaburzeniami płodności u obu płci.
- Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – pobudza korę nadnerczy do produkcji kortyzolu i androgenów nadnerczowych. Nadmierne wydzielanie ACTH prowadzi do choroby Cushinga, natomiast niedobór może skutkować wtórną niedoczynnością kory nadnerczy.
- Hormon tyreotropowy (TSH) – kontroluje pracę tarczycy, pobudzając ją do produkcji tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Zaburzenia wydzielania TSH mogą skutkować wtórną niedoczynnością lub nadczynnością tarczycy.
- Gonadotropiny (LH i FSH) – regulują funkcję gonad (jajników u kobiet i jąder u mężczyzn), wpływając na produkcję estradiolu i regulację cyklu miesięcznego u kobiet oraz produkcję testosteronu i proces spermatogenezy u mężczyzn.
Hormony tylnego płata przysadki (neurohypofizy):
- Wazopresyna (ADH, hormon antydiuretyczny) – odpowiada za regulację gospodarki wodno-elektrolitowej. Niedobór wazopresyny prowadzi do moczówki prostej, objawiającej się m.in. nadmiernym pragnieniem i wielomoczem.
- Oksytocyna – stymuluje skurcze macicy podczas porodu oraz ułatwia wydzielanie mleka w czasie karmienia piersią.
Choroby przysadki
Dysfunkcja przysadki może wynikać z różnych przyczyn, takich jak guzy, urazy, choroby autoimmunologiczne, infekcje czy zaburzenia genetyczne.
- Niedoczynność przysadki – to niedobór jednego lub kilku hormonów wydzielanych przez przysadkę. Objawy kliniczne są bardzo różnorodne i zależnie od współwystępowania niedoboru określonych hormonów przysadki.
- Nadczynność przysadki – to nadmiar hormonów przysadki, który najczęściej wynika z obecności guza przysadki, np. guz wydzielający ACTH (choroba Cushinga) czy guz wydzielający GH (akromegalia).
- Guzy przysadki (gruczolaki) – większość jest nieczynna hormonalnie, jednak niektóre z nich mogą wydzielać określone hormony przysadki i prowadzić do objawów związanych z ich nadmiarem. Duże guzy przysadki mogą natomiast uszkadzać prawidłowy miąższ przysadki i prowadzić do jej niedoczynności, a także powodować bóle głowy i ucisk sąsiednich struktur, np. skrzyżowania nerwów wzrokowych i powodować zaburzenia pola widzenia.
Diagnostyka i leczenie chorób przysadki
Diagnostyka zaburzeń przysadki obejmuje:
✔ *Badania laboratoryjne (hormonalne i dodatkowe) – pozwalają na wstępna ocenę czynności przysadki oraz gruczołów zależnych od przysadki.
✔ Testy dynamiczne – mają najczęściej za zadanie potwierdzić określone nieprawidłowości hormonalne np. test obciążenia glukozą w diagnostyce akromegalii.
✔ Rezonans magnetyczny (MRI) przysadki – w celu wykrycia guzów lub innych nieprawidłowości przysadki.
Leczenie zależy od rodzaju zaburzenia i może obejmować:
- Farmakoterapię – leki blokujące nadmierne wydzielanie hormonów (np. analogi somatostatyny w akromegalii) lub leczenie substytucyjne hormonem, którego brakuje (np. lewotyroksyna we wtórnej niedoczynności tarczycy).
- Chirurgiczne usunięcie guza przysadki – najczęściej metodą przezklinową.
- Radioterapię – stosowaną w przypadku guzów przysadki, które nie reagują na standardowe leczenie.
*Jakie badania wykonać celem wstępnej oceny czynności przysadki i obwodowych gruczołów dokrewnych regulowanych przez przysadkę?
- TSH, FT4 i FT3
- prolaktyna
- kortyzol (godziny wczesnoporanne, optymalnie do godz. 9:00), DHEA-S
- IGF-1
- LH, FSH i estradiol (u kobiet) lub testosteron całkowity (u mężczyzn)
- sód, potas
- glukoza
- morfologia krwi
- lipidogram
U kobiet badania należy wykonać w pierwszej fazie cyklu miesięcznego, optymalnie pomiędzy 3 a 5 dniem cyklu.
Przysadka mózgowa
Podsumowanie
Przysadka jest kluczowym gruczołem endokrynologicznym, regulującym funkcje wielu narządów. Jej prawidłowa praca jest niezbędna dla utrzymania zdrowia, a wszelkie zaburzenia mogą prowadzić do poważnych konsekwencji. Dlatego wczesna diagnostyka i leczenie chorób przysadki mają kluczowe znaczenie. Jeśli zauważasz u siebie objawy mogące sugerować choroby przysadki, skonsultuj się z endokrynologiem, aby wykonać odpowiednie badania i wdrożyć leczenie.
Bibliografia
- Melmed S., Polonsky K.S., Larsen P.R., Kronenberg H.M., Williams Textbook of Endocrinology, 14th ed., Elsevier, 2020.
- Jameson J.L., De Groot L.J., Endocrinology: Adult and Pediatric, 7th ed., Elsevier, 2015.
- Kasper D.L., Fauci A.S., Hauser S.L., Longo D.L., Jameson J.L., Loscalzo J., Harrison’s Principles of Internal Medicine, 20th ed., McGraw-Hill, 2018.
Masz pytania dotyczące zdrowia przysadki? Zostaw komentarz lub umów się na konsultację z endokrynologiem!
Link do filmu: https://youtu.be/brQBiX98sjY
